Webiga Niil waa webiga labaad ee ugu dheer adduunka. Wuxuu ilo waxtar ah yahay 11 waddan, oo ay ku jiraan Koonfurta Suudaan, oo ah waddanka ugu da’da yar adduunka.
Maalin kasta oo waagu ka dillaaco webiga Niil, biyihiisu waxay sidaan khatar aamusan oo udub dhexaad u ah caqabada deegaanka ee qarnigan 21aad.
“Wabigu wuu qaylinayaa, isaga oo eersanaya gacmaha kuwa uu quudiyo,” ayuu yidhi Lueth Reng Lueth, oo ah maamulaha fulinta ee Community Action Against Caagan Waste South Sudan. “Waxaan maanta halkan u taagan nahay in aan wax ka qabano oohintaas, inaan beddelno caadooyinka, iyo inaan soo bandhigno xal waara oo dadkeenna.”
Community Action Against Plastic Waste waa urur aan dowli ahayn oo ay wadaan dhalinyaro. Lueth, aasaasaha ururka, ayaa sheegay in noloshii hore ee sharafta lahayd, ee qadiimiga ahayd ay hadda soo food saartay khatar deegaan oo ba’an.
“Webiga Niil wuu dhiig baxayaa isaga oo aanu isagu is dhaawicin, laakiin waa Baco, balaastiig iyo qashin kale oobiyahiisa dilaya, deegaankana xumaynaya” ayuu yidhi Lueth. “Mustaqbalka webiga iyo mustaqbalka magaaladayada iyo dhammaan deegaanku waa isku xidhan yihiin, xaaladda halkan Bor waa mid aad u xun, waana waajib ina saaran.”
Khubarada deegaanka ayaa saadaaliyay in isbedelka cimillada iyo mawjadaha kulaylka badan ee soo noqnoqda ay dhimi karaan qulqulka webiga Niil 75 boqolkiiba, waxa barbar socda kor u kaca colaadaha ka dhasha kheyraadka biyaha, cunto yari, iyo khatarta caafimaad ee la xidhiidha nadaafadda webiga.
Joseph Africano Bartel, oo ah xog-hayaha wasaarada deegaanka iyo kaymaha ee koonfurta Sudan ayaa sharaxay muhiimada ay tayada biyuhu u leeyihiin dadka ku nool kana shaqeeya agagaarka dhinacyada wabiga Niil.
“Dadku waxay si toos ah uga cabbaan biyaha webiga Niil ama togagga, taas oo uu ka dhasho daacuun, shuban iyo cudurro kale oo ka dhasha biyaha,” ayuu yidhi Bartel. “Marka, xalka kaliya ee lagu hagaajin karo tayada biyaha Koonfurta Suudaan waa in la maareeyo qashinka dareeraha, lan adkaha iyo hadhaaga qashinka caafimaadka.”
Lueth waxa uu aaminsan yahay in bilow wanaagsan ay u noqon doonto dowladda in ay fududeyso aqoon isweydaarsiyo lagu barayo maareynta qashinka oo wax ku ool ah, dhaqan gelinta siyaasadaha lagu joojinayo isticmaalka caagagga ee hal mar la isticmaalo, iyo in la helo baabuurta xamuulka oo qaada qashinka dadka ku nool hareeraha webiga.
“Waa inaan nadiifinnaa dhinacyada webiga,” “Taasi waa jidka nolosheena”, ayuu yidhi Elijah Mau oo ka mid ah dadka ku nool hareeraha webiga..”
Muddada fog, Community Action Against Cagtu waxay odorosi doontaa ururinta qashinka joogtada ah, cashuuraha balaastikada oo la adkeeyo iyo ganaaxyada qashinka si loo dhaqan geliyo wacyiga deegaanka. Laakiin isbeddelladaas ma aha kuwo hadda u socda jihada dawladda.
“Dal ahaan, waxaan ku biirnay UN-ka, Barnaamijka Deegaanka ee Qaramada Midoobay,” ayuu yidhi Bartel. “Iyada oo loo marayo guddiga wada xaajoodka ee dowladda, waxaan la imaneynaa heshiis mamnuucaya wasakhowga caaga ah caalamka.”
Lueth wuxuu yidhi “sheekada Bor iyo webiga Niil waxay mareysaa meel isgoys ah.” Waddada ay maanta doortaanna waxa ay go’aamin doontaa in webigu uu sii ahaado nolosha ama uu noqdo mid berri la maqali jiray.