Dhowr waddan ayaa qaatay go’aan naadir ah oo muhiim ah si ay uga tanaasulaan hubkooda nukliyeerka, iyaga oo nabadda iyo diblomaasiyadda ka doortay awoodda milatari. Iyada oo hubka Nukliyeerka inta badan loo arko inay yihiin astaamaha xoogga iyo amniga, ayaa dalalkani waxay doorteen waddo kale, iyaga oo si iskood ah uga tanaasulay awoodooda nukliyeerka. Talaabadani ma ahayn kaliya cadaadis caalami ah laakiin waxay ka go’an tahay in la abuuro adduun xasiloon oo nabad ah. Arrintani waxay khusaysaa kuwa haysta awoodda nukliyeerka iyo kuwa ku jira dedaalkiisa, waddamadani waxay muujiyeen in hub-ka-dhigistu ay tahay yool dhab ah oo la gaadhikaro oo ah mustaqbal is-waafajin leh.
Dalalka si iskood ah u burburiyay hubkooda nukliyeerka
Belarus: 1980-meeyadii, Jamhuuriyaddii Hantiwadaaga Soofiyeedka ee Belorussian (Byelorussian SSR). Ka dib markii Midowgii Soofiyeeti la kala diray 1991, Belarus waxay heshay madax-bannaani waxayna dhaxashay 81 gantaalada nukliyeerka ah ee hal madax ah oo ku yaal dhulkeeda.
waxay qorsheysay inay dhisto warshad tamarta nukliyeerka ah, laakiin way ka tageen ka dib markii ay dhacday musiibadii Chernobyl ee 1986. Chernobyl waxay ahayd wershad Nukliyeer oo qarax samaysay ka dib dad badan ayaa ku dhintay.
Belarus, oo ay weheliyaan Kazakhstan iyo Ukraine, waxay saxeexeen heshiiska ka dhimista Hubka Nukliyeerka ee 1991 oo loo yaqiin Budapest Memorandum ee Xaqiijinta Amniga 1994. Ka dib sanadkii1996, dhammaan gantaaladii nukliyeerka ee ciidda Belarusiya waxa loo wareejiyay Ruushka.
Koonfur Afrika: Koonfur Afrika: waa waddankii ugu horreeyay ee si iskood ah u burburiya barnaamijkeeda hubka Nukliyeerka. Socdaalka nukliyeerka waxay bilowday 1950-meeyadii iyada oo loo marayo iskaashiga Maraykanka ee hoos yimaada Atoms for Peace initiative, taas oo keentay in ay helaan1 reactor 1965. Helitaanka Yuraaniyamka gudaha ayaa hoos u dhigay ku tiirsanaanta shisheeye, 1971, Koonfur Afrika waxay bilowday barnaamij nabad ah ee ka dhalinta nukliyeerka ah ee macdanta.
Sanadihii 1970-meeyadii, Koonfur Afrika ayaa la sheegay in ay iska kaashadeen Faransiiska iyo Israa’iil sidii loo horumarin lahaa hubka nukliyeerka. Sannadkii 1977dii, cadaadis caalami ah ayaa hakiyay tijaabadii nukliyeerka ee la qorsheeyay ee saxaraha Kalahari. Sannadkii 1989-kii, barnaamijka waa la burburiyay, oo ay ku jiraan lix madax oo la dhammeeyey, oo ay horseedeen walaac laga qabay shuuciyadda iyo rabitaanka soo celinta kalsoonida caalamiga ah.
Koonfur Afrika waxay xoojisay go’aankeeda faafin la’aanta iyada oo saxeexday Heshiiska Hakinta Hubka Nukliyeerka ee 1991, waxaanay noqotay xubin aasaasi ah oo ka mid ah Heshiiska Aagga ka caagan Nukliyeerka Hubka Xorta ah ee 1996.
Ukraine: Waagii Midowgii Soofiyeeti burburay 1991kii, Jamhuuriyaddii Hantiwadaaga ee Yukreeniyaan waxay lahayd saddex-meelood meel hubkii Nukliyeerka ee USSR, isu geyn ilaa 5,000 oo madaxyada dagaalka ah ayaa yiilay wadankeeda. Markii ay xornimada heshay, Ukraine waxa ay sii haysatay xakamaynta jireed ee hubkan, inkasta oo xakamaynta hawlgalku ay weli tahay mid aan la hubin.
Ukraine waxay ku biirtay Belarus iyo Kazakhstan si ay u saxeexdo heshiiska ka hortagga Hubka Nukliyeerka ee 1991 iyo Budapest Memorandum 1994. 1996, dhammaan hubka nukliyeerka ayaa loo wareejiyay Ruushka si loo burburiyo. In kasta oo Ruushka uu la wareegay Crimea sanadkii 2014, Ukraine waxay xaqiijisay inay ka go’an tahay inay noqoto dal aan hubayn hubka Nukliyeerka, iyadoo raacaysa mabaadi’da heshiiska Nukliyeerka.
Kazakhstan: Jamhuuriyadda Hantiwadaaga Soofiyeedka ee Kazakhstan (Kazakh SSR) waxay ahayd goobtii ay ka dhaceen boqollaal tijaabo nukliyeer ah oo Soofiyeedka ah intii u dhaxaysay 1949 ilaa 1989. Ka dib burburkii Midowgii Soofiyeeti 1991, Kazakhstan waxay u soo baxday inay tahay waddan madaxbannaan. Waxay dhaxashay qayb muhiim ah oo ka mid ah hubka nukliyeerka Soofiyeedka, oo ay ku jiraan ku dhawaad 1,400 oo madaxyada dagaalka ah.
Kazakhstan waxa ay ka go’an tahay in aan faafin iyada oo saxeexday heshiiska ka hortagga Hubka Nukliyeerka ee 1991 iyo Budapest Memorandum ee 1994, oo ay weheliyaan Belarus iyo Ukraine. Sannadkii 1995kii, dhammaan hubka nukliyeerka ayaa loo wareejiyay Ruushka. Intaa waxaa dheer, dhaq-dhaqaaq xooggan oo ka dhan ah nukliyeerka 198-meeyadii ayaa horseeday xiritaanka warshadda tamarta Nukliyeerka ee Kazakhstan 1999, iyadoo si buuxda loo joojiyay 2001.