Qore Cadnaan Bile Jaamac
Warbixinta lix-biloodlaha ah ee Wasaaradda Kalluumaysiga iyo Khayraadka Badda ee Jamhuuriyadda Somaliland, oo lagu soo bandhigay waxqabadka, shaqooyinka, guulaha, iyo caqabadaha muddada January ilaa June 2025, ayaa oo si cad u muujisay in la galay wajigii labaad ee horumarinta dhaqaalaha badda ee la xidhiidha ka faa’iidaysiga khayraadka badaha iyo Kalluumaysgia dalka.
Kulankan muhiimka ah oo uu shirguddoominayey Wasiirka Wasaaradda, Mudane Cali Jaamac Faarax, kana qeyb galay Wasiir ku xigeenka Sharmaarke Cabdi Muuse iyo Agaasimaha guud, ayaa lagu soo bandhigay doorkii xeerka cusub ee kalluumaysiga (Xeer Lr. 84/2025), kaasoo si gaar ah diiradda u saaraya, in xeerku la jaanqaado isbeddelka maamulka ee Wasaaradda, in xeerka laga dhigo mid fure u noqda kobcinta dhaqaalaha badda iyo maalgashiga kalluumaysiga, in xeerka la waafajiyo nidaamyada iyo heshiisyada caalamiga ah ee la xidhiidha kobcinta iyo xoojinta dhaqaalaha Somaliland iyo in la dhiso nidaam maamul oo suurtagelin kara ilaalin, maarayn iyo kobcin waarta oo khayraadka badda ah.
Muuqaalka guud ee kasoo baxaya warbixintii hoggaanka wasaaraddu ay ka jeediyeen shirkii golaha wasiirrada Somaliland ayaa iftiiminaya in Wasaaradda Kalluumaysiga iyo Khayraadka Badda ay si firfircoon ugu hawlan tahay in ay u rogto khayraadka badda fursad maalgashi, shaqo abuur, iyo koboc dhaqaale. Waxaa la og yahay in Somaliland leedahay xeebaha ugu dheer gobolka, taasoo haddii si xirfadeysan loo maareeyo, u noqon karta il dhaqaale oo waarta, isla markaana sare u qaada miisaaniyadda qaranka.
Waxaa la filayaa in tallaabooyinkan laga dhaxlo iskaashi caalami ah, horumar sharciyeed, iyo maalgelin toos ah oo si buuxda u furta albaabbada fursadaha kalluumaysiga iyo ganacsiga badaha ee Somaliland.
Xeerka Kalluumaysiga ee Somaliland (Lr. 84/2025 iyo Xeerkii Hore)
- Xeerka cusub ee Kalluumaysiga (Lr. 84/2025) waxa uu ku saleysan yahay xeerkii hore ee 2018 (No. 84/2018), kaas oo isna lafteedu qayb ka ahayd horumarinta nidaamka kalluumaysiga, xirfadda farsamada, ilaalinta khayraadka badda iyo maareynta maalgashi caalami ah.
- Sharcigii hore ee 1995 (No. 24/1995) wuxuu dejiyey aasaaska maareynta kalluumaysiga, xeerka shati-siinta iyo ilaalinta deegaanka badda, iyadoo Wasaaradda Kalluumaysiga ay mas’uul ka ahayd hirgelinta iyo ilaalinta nidaamyadaas (Leap, somalilandchamber.org).
- Labada xeer ayaa mideynaya in kalluumaysiga Somaliland uu noqdo mid waara, la aqoonsan yahay, islamarkaana la waafajiyo “Blue Economy” taas oo ah qaab loo hirgeliyo dhaqaalaha badda si mas’uuliyad leh.
Fursadaha “Blue Economy” iyo Tusaalaha Somtuna
- Fursadaha dhaqaale ee laga heli karo badaha Somaliland waa kuwo aad u sarreeya oo aan weli si buuxda loo adeegsan. Waxaa la rumeysan yahay in kaliya kala bar ka yar (10%) khayraadka kalluunka la isticmaalo ilaa hadda (sii1991.org).
- Somtuna, warshaddii ugu weynayd ee kalluumaysiga Geeska Afrika, oo ay maalgelisay Dahabshiil Group waxa ay ka qaybgashay bandhig weyn oo lagu qabtay Saudi Food Expo 2025. Tani waxay astaan u tahay kartida Somaliland ee ku aadan in saldhig dhaqaale laga dhiso warshadaha kalluunka.
- Tusaalaha Somtuna waxa uu muujinayaa sida fursadaha badda marka si xirfadeysan loo maalgashado ay u beddeli karaan kalluumaysiga Somaliland mid isku xidha shaqo-abuur, ganacsi casri ah, iyo saameyn dhaqaale oo heer caalami ah.
Caqliga Siyaasadeed iyo Iskaashiga Caalamiga ah
- Mas’uuliyiintu waxay xogta warbixintooda ku saleeyeen ujeedooyin istiraatijiyadeed iyo sidii xeerka loo waafajin lahaa isbeddelka hay’adda, lagu dhiirrigelin lahaa maalgashi, lana xoojin lahaa sharciyada “blue economy”.
- Kulanno lala yeeshay UNDP iyo maalgeshade ka socda shirkadda E20 ee Imaaraadka Carabta waxay muujinayaan in Somaliland ay u furan tahay iskaashi iyo maalgelin caalami ah, gaar ahaan dhinaca kalluumaysiga iyo maalgashiga badda.
Dhinaca kale, wasiirka oo ay weheliyaan masuuliyiinta sare ee Wasaaradda ayaa shir muhiim ah la yeeshay wefti ka socday hay’adda UNDP. Kulankan ayaa diiradda lagu saaray sidii loo xoojin lahaa iskaashi waara oo dhinaca horumarinta kalluumaysiga iyo kheyraadka badda ah, gaar ahaan dhinacyada tababarka, agabka, iyo maareynta deegaanka badda.
Sidoo kale, kulan gaar ah ayaa lagula yeeshay xafiiska Wasiirka wefti maalgashadeyaal ah oo ka socday shirkadda E20 oo laga leeyahay Imaaraadka Carabta. Waxaana halkaas lagu falanqeeyey qorshayaal la taaban karo oo la xidhiidhaa maalgashi badeed oo cusub, iyadoo Wasaaraddu balanqaaday in Somaliland si buuxda u garab istaagi doonto mashaariicda horumarineed ee ay shirkaddu wado.
Warbixinta lix biloodlaha iyo kulammada lala yeeshay UNDP iyo shirkadda E20 waxay muujinayaan in Somaliland hadda wajahaysa isbeddel istiraatijiyadeed oo waara oo ku aaddan horumarinta “blue economy”: iyadoo laga faa’iidaysanayo xeebaheeda, xeerarka casriga ah, iyo iskaashiga caalami ee maalgashiga ah, ayaa dalku u socdaa dhanka kobcinta dhaqaalaha, abuurista shaqooyin, iyo hufnaanta maareynta khayraadka badda.
Fursadaha Iskaashi iyo Maalgashi ee Somaliland iyo Shirkadda E20:
Dhinaca kale, 17-kii August 2025, waxaa xafiiska Wasiirka Wasaaradda Kalluumaysiga iyo Khayraadka Badda ee Somaliland, Mudane Cali Jaamac Faarax, ka qabsoomay kulan muhiim ah oo ay ka soo qayb galeen madaxda sare ee wasaaradda iyo wakiillo ka socda shirkadda caalamiga ah ee E20, oo laga leeyahay waddanka Imaaraadka Carabta. Kulanka ayaa sidoo kale waxaa ka qayb galay Wasiir Ku Xigeenka iyo Agaasimaha Guud ee wasaaradda.
Ujeeddada kulanka ayaa ahayd in laga wada hadlo fursadaha maalgashi ee ku saabsan badaha Somaliland, gaar ahaan sidii shirkadda E20 ay u maalgashan lahayd khayraadka badda, loona dhisi lahaa iskaashi horumarineed oo waara oo dhex mara labada dhinac. Intii uu socday kulanka, maalgashadayaasha shirkadda E20 ayaa helay warbixin qoto dheer oo la xidhiidha fursadaha ballaadhan ee kalluumaysiga iyo horumarinta xeebaha Somaliland, taas oo si faahfaahsan ay u soo bandhigeen Wasiir Ku Xigeenka iyo Agaasimaha Guud.
Kulanka ayaa ku soo dhammaaday isfaham iyo jawi wanaagsan, iyadoo Wasiirka Wasaaradda Kalluumaysiga iyo Khayraadka Badda uu uga mahadceliyay shirkadda E20 xiisahooda maalgashi, una ballanqaaday taageero buuxda iyo soo dhaweyn rasmi ah oo dhanka dowladda ah. Waxa uu sheegay in Somaliland ay diyaar u tahay iskaashi furan oo laga faa’iido, kaas oo horseedi kara koboc dhaqaale, shaqo abuur, iyo horumarinta kaabayaasha la xidhiidha kalluumaysiga iyo badaha dalka.
Shacabka Somaliland ayaa si weyn ugu baahan horumarinta kaabayaasha dhaqaalaha, gaar ahaan kuwa la xidhiidha kalluumaysiga iyo khayraadka badda oo illaa hadda aan si buuxda loo maalgelin. Sidaas darteed, maalgashiyada noocan ah waxay u taagan yihiin fursado dhab ah oo beddeli kara nolosha bulshada, korna u qaadi kara sumcadda iyo xidhiidhka caalamiga ah ee Somaliland.
Si kastaba ha ahaatee, waxa laga filayaa labada dhinac ee kulanka isku arkay inay ka shaqeeyaan sidii qodobbadii laga wada hadlay loogu rogi lahaa tallaabooyin wax ku ool ah oo la taaban karo.
