Diyaariye Ca/wahaab Daahir Xasan
Hargeysa (Dawan) – Barnaamijka Dhaqashada Xoolaha waa barnaamij todobaadle ah oo uu Wargeyska Dawan si joogto ah ugu soo bandhigo maalin kasta oo Isniin ah akhristayaashiisa. Barnaamijku waxa uu ku saabsan yahay nolol-maalmeedka iyo dhaqashada xoolaha oo laf-dhabar u ah dhaqaalaha iyo dhaqanka bulshada Soomaalida. Qayb kasta waxa aynu ku soo qaadan doonaa mowduucyo kala duwan oo la xidhiidha caafimaadka xoolaha, kaalinta ay bulshada ugu jiraan, horumarinta taranta, deegaanka ay ku dhaqan yihiin iyo sidoo kale dhaqankii hore ee xoolo-dhaqashada oo isbarbar yaalla nolosha casriga ah ee maanta.
Barnaamijkeena maanta waxa aynu sii amba qaadaynaa dhaqashada Idaha oo aan Isniintii hore kaga soo hadalnay Idaha Marka ay dhashaan ilaa inta ay nool yihiin qaybaha ay u kala baxaan, maanta na waxaynu kaga hadli doonaa qaybo kale oo xiiso iyo Faa’daba u leh akhristayaasha nagu xidhan gaar ahaan kuwa aan wax badan ka ogayn Idaha, haku dhasho magaalo ama deegaano aan lagu dhaqan Idaha’e.
Dhaqashada Idaha.
Idaha ayaa ka mid ah xoolaha ugu badan ee ay Soomaalidu dhaqdaan, waxayna leeyihiin muhiimad gaar ah oo ku saabsan nolol maalmeedka reer miyiga iyo bulshada guud ahaan. Waxay bixiyaan caano, hilib, subag iyo dhogor, iyaga oo ah il dhaqaale iyo caafimaad oo qiimo badan.
Xidigis iyo Taranta
Sababo la xidhiidha nuglaanta idaha xilliga abaarta, Soomaalidu waxay aad u taxaddaraan marka ay doonayaan in wanka sumalka ah lagu daro idaha. Waxaa la adeegsadaa dhaqan loo yaqaan “Xidigis”, oo ah saadaalinta xilliga roobka, si aanay iduhu u dhalin jiilaalka adag. Sida caadiga ah, wanka sumalka ah waxa lagu sii daayaa badhtamaha dayrta, si ay iduhu u dhalaan guga – xilliga roobka iyo cawska cusub.
Suul, Suluf iyo Sumal
Soomaalidu waxay ku maahmaahaan in “Idaha saddex baa baabiisa: Suul, Suluf iyo Sumal.”
Suul – Waa caanaha idaha xilliga guga. Waxaa la odhan jiray: “Ido dhaylo maleh, dhiil buuxda maleh,” taas oo tilmaamaysa in caanaha iduhu ay ku koobnaayeen xilliga taranta.
Suluf – Waa cudur la mid ah cambaarta oo ku dhaca idaha, gaar ahaan haddii aan wanka sumalka ah caafimaadkiisa la hubin ama lagu dajiyo dhul kulul.
Sumal – Waa wanka idaha lagu daro si ay u rimaan. Haddii si aan habboonayn loogu daro, iduhu waxay dhalayaan xilli aan roob jirin, taas oo keenta dhibaatooyin nafaqo iyo caafimaad.
Daawo iyo Hilib
Reer guuraaga Soomaalidu waxay aad u jeclaayeen dhaqashada idaha, iyaga oo aaminsanaa in hilibkooda iyo caanahoodu daawo yihiin. Waxaa jirta maahmaah odhanaysa:
“Lax iyo laxow meel mawada galaan” – oo micnaheedu yahay xanuun iyo hilib idaad meel wada galaan.
Marka hooyo carruur dhasho, odayga reerka wuxuu u qali jiray wan cayilay. Hilibkiisa hooyada loogu diyaarin jiray si caafimaadkeeda loo xoojiyo, waxaana la odhan jiray hilibka iduhu waa u dawo iyo nafis umulaha.
Cadowga Idaha
Iduhu waa xoolaha ugu nugul xayawaannada ugaadhsiga sida dacawada. Waxaana loo baahan yahay in si dhow loo ilaaliyo xilliga daaqa. Sababta ayaa ah in riyaha ay qaylo iyo digniin bixiyaan marka cadow soo dhowaado, balse iduhu sidaas ma sameeyaan, taasina waxay sahashaa in si fudud loo ugaadhsado.
Faa’iidooyinka Dhaqaale
Dakhli toos ah: Iduhu waa xoolo si fudud loo iibin karo, taasoo u sahlaysa reer miyiga inay helaan lacag degdeg ah marka ay baahi timaado.
Ganacsi xoolaad: Waxaa laga dhoofin karaa suuqyada gudaha iyo dibadda, gaar ahaan subagga iyo hilibka idaha oo si weyn loo jecel yahay.
Maareynta kharashaadka: Iduhu ma cuna cunto qaali ah sida lo’da ama fardaha, taasoo ka dhigaysa xoolo dhaqaale ahaan la maareyn karo.
Faa’iidooyinka Dhaqan iyo Bulsho
Astaanta dhaqanka: Idaha waxay ka mid yihiin xoolaha lagu faano ee lagu xuso aroosyada, xafladaha, iyo munaasabadaha diimeed.
Dhaqashada fudud: Iduhu si sahlan ayay u tarmaan, u adkaysan karaan cimilada kulul, taasoo ka dhigaysa xoolo ku habboon deegaanka Soomaalida.
Isku filnaansho: Reer miyiga waxay idaha u adeegsadaan cunto, daawo, iyo xitaa saliidda subagga idaha oo loo isticmaalo qurxinta ama daweynta.
Gunaanad
Dhaqashada idaha waa dhaxal, dhaqan iyo nolol ay Soomaalidu ku faanto. Waxay bulshada u yihiin il dhaqaale, caafimaad iyo hiddaha suugaanta oo ay ka buuxaan maahmaahyo iyo hees-hawleedyo.
Barnaamijka todobaadkan waxa aynu ku dul istaagnay dhaqashada idaha iyo kaalinta ay ku leeyihiin nolol maalmeedka reer miyiga. Qaybaha soo socda waxa aynu ku soo qaadan doonaa mowduucyo kale oo xiiso leh oo ku saabsan dhaqashada xoolaha iyo horumarka miyiga.
