Orodyahanka Maraykanka ee Tommie Smith caalamka caan ayuu ka noqday markii uu ciyaarihii Olombikada Mexico 1968dii, 55 sano ka hor uu ku soo bandhigay salaanta Black Power, isaga oo soo bandhigayey xuquuqda dadka madow ee Maraykanka. Mudaaharaadkaasi qiime weyn ayuu ugu fadhiyey, laakiin dhibaatooyina ayaa ka soo gaadhay.
Laanta kaydka ee BBC-da ayaa si gaar ah u milicsanaysa diiwaankeeda, waxaana ay eegaysaa waayaha Tommie Smith iyo John Carlos, labadooduba markii Biladaha la gudoonsiinaayey muujiyey Mudaharaadka Black Power, gacan Galoof madow xidhan ayey kor u taageen madaxna way foororiyeen intii ay socotay Heestii Calanka Maraykanka.
16kii Oktoobar 1968kii, Tommie Smith oo ku guulaystay bilada Dahabka ee 200 iyo John Carlos oo isna helay bilada Maarta – ayaa soo dul istaagay masraxa ciyaarihii Olombikada magaalada Mexico, Waxay xidheen sharabaado madow oo aan kabo lahayn; Smith waxa uu qoorta ugu xidhnaa maro madow. Markii la bilaabay heesta calanka Maraykanka, mid walba gacan galoofis madow leh ayuu taagay madaxna way foororiyeen iyaga oo aamusan.
In kasta oo aan ereyo lagu hadlin, haddana daqiiqaddu waxay ahayd mid macno badan. Smith, oo ku guuleystay dahabka 200m, oo dhigay rikoodh cusub oo adduunka ah, ayaa kor u qaaday gacantiisa midig si uu u matalo Black Power. Carlos oo bilada maarta ah ku guulaystay, wuxuu xidhnaa kuul oo astaan u ahayd gumaadka dadka madow ee Maraykanka, wuxuu kor u qaaday gacantiisa bidix si uu u matalo midnimada madowga. Marada madow ee uu qoorta ku xidhnaa Smith waxay u taagnayd kibirka lagu hayey madow, sharabaadada aan kabaha lahayn waxay u taagan yihiin saboolnimada Afrikaanka-Maraykanka.
Salaantii Awoodda Madowga,(Black Power) sida la ogaaday, waxay ahayd hadal diidmo ah oo ka dhan ah dulmiga nidaamsan ee dadka madow ee Maraykanka waxayna calaamad u tahay wakhti ku qeexan taariikhda dhaqdhaqaaqa xuquuqda madaniga ah. Laakiin muujintii 16 Oktoobar 1968 waxay qiime shakhsiyeed oo weyn u lahayd ciyaartoydii ku lug lahaa. Saacado gudahood, waxaa cambaareeyay guddiga Olombikada Adduunka . Laba maalmood ka dib, waxaa laga joojiyay shaqadii kooxda Maraykanka waxaana loo diray guryahooda. Iyo sida ay muujinayaan muuqaalladan kaydka gaarka ah ee BBC-da, Smith wuxuu bixiyay qiimo culus – shakhsi ahaan iyo xirfad ahaanba – sanadaha soo socda.
Smith waxa uu ku dhashay Texas 1944tii, qoyskooda oo sabool ahaa waxa uu ahaa Ilmaha toddobaad qoys ka kooban 12 carruur ah, Smith waxa uu koray isaga oo arkaya cunsuriyadda Koonfurta Maraykanka. In kasta oo uu la ildaraa oof-wareen markii uu yaraa, waxa uu noqday ciyaaryahan hibo leh, 1968-kii waxa uu ahaa orodyahankii ugu fiicnaa Jaamacadda San Jose State University ee California, isaga oo loo doortay in uu Maraykanka u matalo Olombikada xagaagaas.
Waxay ahayd sanad qalalaase siyaasadeed iyo mid bulsho oo darani uu jiray: waxa jiray dagaalkii Vietnam, sidoo kale dhaqdhaqaaqyo lagaga soo horjeeday dagaalkaa ayaa xawli ku socday, Dhaqdhaqaaqa Xuquuqda Madaniga ah iyo halganka sinnaanta ayaa jiray. Bishii Abriil, Dr Martin Luther King Jr oo u dhaqdhaqaaqayey madowga ayaa nin hubaysan ku dilay Memphis, sidoo kale musharraxa madaxweyne Robert Kennedy ayaa isna lagu dilay Los Angeles laba bilood ka dib. Ciyaarihii Olombikada ee 1968-kii waxay dhacayeen xilli ay Maraykanka hadheeyeen xasillooni darro baahsan.
Smith iyo Carlos waxay ahaayeen kuwo dhibaatooyin maalinle ah kala kulmay wixii ay ka sameeyeen Mexico 1968. Waxaa bahdilay inta badan saxaafadda, waxaana ka fogaaday aasaaska ciyaaraha ee Maraykanka. Sanadihii xigay, waxaa loo geystay xadgudubyo iyo hanjabaado ilaa dil ah. Smith waxa burburay guurkiisii, waxaana sabab u ahaa culayskii kaga yimi wixii muujiyey. Markii ay ahayd in uu gaadho heerkii ugu sarreeyey ee xirfaddiisa, guddiga Olombikada ee Maraykanku waxa ay ka mamnuuceen tartamada qaranka iyo kuwa caalamiga ah. Sannadkii 1972-kii, halkii uu isu diyaarin lahaa ciyaaraha Olombikada ee Munich, isaga oo weli ahaa ninka ugu dheereeya adduunka, ayaa lagu soo koobay in uu tababaro ardayda dugsiyada ee Wakefield ee waqooyiga England si uu u maareeyo noloshiisa.
Isboortigu waxa uu ahaa mid ka mid ah meelaha dhawrka ah ee awoodda shakhsiga ah uu qofku kaga guulaysan karto caqabadihiisa, isla markaana uu soo bandhigi karo mowqifyada dadka madow ee Maraykanka ah, Smith oo sharraxay muuqaalkii kaydka ah ee BBC. “Orodyahanada madow… waxay ogaadeen in jidhku uu noqon kara isha guusha Qofka kaliya ee odhan karta waa saacadaas,” ayuu yidhi.
Waxa kaliya ee laga xumaado waxay ahayd wixii la sameeyey ayuuTommie Smith raaciyey isaga oo sanadkii 2012 waraysi siiyey BBC.
Inkasta oo dhibaatooyinkii uu soo maray, Smith wuxuu sii waday inuu ka hadlo caddaaladda bulshada iyo sinnaanta. Waxa uu shahaadada mastarka ku dhammaystay cilmiga bulshada 1974tii waxa uuna u wareegay macalinimo iyo tababarida ciyaaraha fudud, isaga oo noqday nin caan ah oo u ololeeya sinnaanta isimada ee isboortiga iyo bulshada.
2008, Smith iyo Carlos waxaa lagu sharfay Abaal marinta Arthur Ashe Courage Award , eaas oo la siiyo sannadkiiba shakhsiyaadka wax ku biiriya “isboorti ka gudubta”. Madaxweynaha Maraykanka Barack Obama ayaa labadan nin ka yidhi : “Mudaaharaad aamusnaan ah oo xooggan oo ay sameeyeen ciyaarihii 1968 wuxuu ahaa mid muran dhaliyay, laakiin waxay toosisay dadka waxayna u abuurtay fursad weyn kuwii ku xigay.”
Markii BBC Newsnight ay weydiisay 2012 inuu ka qoomameynayo salaantaa, Smith wuxuu yidhi: “Kaliya waxay ahayd in la sameeyo”.