Hoggaamiyaha cusub ee Botswana, Duma Boko, ayaa sheegay in Afrika ay casharro muhiim ah ka qaadan karto sida habsamida leh ee awoodda la isugu u wareejinayo. Boko oo hadlayey ka dib markii xisbiga Dimuqraadiga ee Botswana, oo dalkaasi xukumayay tan iyo markii uu xornimada qaatay 1966-kii, ay kaga guulaysteen doorashooyinkii todobaadkii hore.
Isaga oo la hadlayay warbaahinta ka dib xil wareejinta rasmiga ah ee Isniintii, Boko waxa ay ku ammaantay madaxweynaha xilka ka degaya Mokgweetsi Masisi xaqiijinta xil wareejinta oo aan kala go ‘lahayn.
Xisbiga Boko, Dallada Isbeddel Dimuqraadiyadeed, ayaa soo dhisi doona dawladda soo socota.
“Botswana maanta, waxay farriin u diraysaa adduunka oo dhan waxayna leedahay dimoqraadiyad halkan waa nooshahay, dimuqraadiyaddu waa ficil,” ayuu yidhi Boko. “Tani waa dimoqraadiyadda dhaqdhaqaaqa; Tani waa dimoqraadiyad tusaale ah, oo loo diray cashar joogto ah adduunka oo dhan si loogu sheego qaaradda Afrika – waa inay dhacdaa, way dhici kartaa, markay dhacdana, waa mid ka mid ah waayo-aragnimada ugu quruxda badan ee waddan uu soo maro.”
Xisbiga Dimuqraadiga ee Botswana ee maamuli jiray Masisi ayaa si xun looga adkaaday, isaga oo ku guuleystay kaliya afar ka mid ah 61 kursi ee Golaha Qaranka. Falanqeeyayaasha ayaa ku eedeeyay burburka xisbiga saluuga dhaqaale ee isa soo taraya, gaar ahaan dhalinyarada.
Madaxweynihii hore ayaa sheegay in uu waajib ka saaran yahay in uu xaqiijiyo in isbedelkii ugu horeeyay ee dowladeed tan iyo 1966-kii uu ahaa mid aan hore loo arag.
“Waan ogaa in ay mas’uuliyad iga saaran tahay in aan xaqiijiyo in aan dejinno halbeeg, sababta oo ah waligeen isbeddel dowladeed ma aanan helin sidii xisbi kale oo dalkan la wareegaya,” Masisi ayaa yidhi. “Markaa mas’uuliyadda iga saaran waxay ahayd mid aad u weyn waxaana ay ahayd inaan hoggaamiyo.”
Masisi, oo xilka qabtay hal mar oo kaliya laba xilli oo shan sano ah, ayaa sheegay in aanu mar dambe u tartami doonin jagooyin siyaasadeed.
Piers Pigou oo ka tirsan machadka daraasaadka amniga ee Pretoria ayaa sheegay in isbedelka wanaagsan ee Botswana la filayo.
“Xaqiiqda ah in aan helnay si deg deg ah oo sahlan oo awood wareejin ah waa in runtii aan la yaabin qofna marka la eego asalka Botswana,” ayuu yidhi Pigou. “Dabcan, waxaa jira duruus badan oo gobolka ah oo ay ka maqan yihiin sida badan oo kale oo ka tarjumaysa tirada badan. Waxa la rajaynayaa in casharro laga baran doono.”
Pigou wuxuu sheegay in Botswana ay had iyo jeer tusaale u tahay dimuqraadiyadda gobolka, oo ay taageeraan hay’adaha dowliga ah ee madaxa bannaan.
“Iyada oo ay jirto xaqiiqda ah in Botswana uu hal xisbi ka talinayey ku dhawaad lixdan sano ilaa doorashadan dhow, si kastaba ha ahaatee waxaa loo hayaa tusaale ahaan ku dhaqanka dimuqraadiyadda, hay’adaha madax-bannaan ee xooggan inta badan gobolka koonfurta Afrika,” ayuu yidhi.
“Waxaa jiray walaac laga qabo in la dhimo hay’adahaas, musuqmaasuqa iyo wixii la mid ah ee hoos yimaada maamulka Masisi. Laakiin waxaan qabaa guud ahaan waxa doorashadani muujisay inay hay’aduhu si adag u qaan gaadheen.”
Masisi waxa uu sheegay in gacmihiisu ay nadiif yihiin uuna diyaar u yahay in uu is difaaco haddii loogu yeedho si uu uga jawaabo wax kasta oo khalad ah oo uu sheegay inta uu xafiiska joogay.