Keir Starmer oo ah Raisal wasaaraha Britain waxa la doortay Bishii July 2024, waxa uu noqday ra’iisul wasaaraha Britain hal maalin uun ka dib markii xisbigiisa uu ku guuleystay doorashadii baarlamaanka. Donald Trump, oo ku guuleystay doorashadii Maraykanka ee November 5, waa inuu sugo 76 maalmood si uu mar kale madaxweyne u noqdo.
Maxaa sababay?
Xisbiga mucaaradka ah ee Britain, sida dalalka dhiggiisa waxay ku dhaqmaan nidaamka baarlamaanka ee dimuqraadiga ah waxay leeyihiin nidaam loo yaqaano “Shadow government” ama dawlad ka barbar dhisan xukuumada” oo diyaar u ah inay xukunka la wareegto ka dib markii uu ku guuleysto doorasho.
Maraykanku ma laha nidaamkaas. Madaxweynaha cusub isaga ayaa loo xilsaaray in uu buuxiyo jagooyinka xafiisyo dawladeed oo baahsan oo leh ku dhawaad $7 tiriliyan oo miisaaniyad ah iyo 3.5 milyan oo rayid ah iyo ciidan milatari ah, oo ay ku jiraan kumannaan qof oo madaxweynuhu magacaabayo.
“Waa hawl culus in la isu diyaariyo in la maamulo,” ayay tidhi Valerie Smith Boyd, oo ah madaxa Xarunta Ku-meel-gaadhka Madaxweynaha.
Mudada kala-guurka madaxweynaha waa 11 toddobaad ee u dhexeeya Maalinta Doorashada ee Noofambar iyo Maalinta Caleemo-saarka ee January – waa tiir-dhexaadka dimuqraadiyadda Maraykanka. Muddadaa waxaa loo qoondeeyey in la xaqiijiyaa si nabad ah oo xukunka laysugu wareejiyo.
“Fikirkaas ayaa ah in kooxda cusubi ay soo galaan shaqooyinkooda oo ay diyaar u yihiin inay shaqeeyaan maalinta koowaad,” ayuu yidhi Michael Shurkin, oo ah maamulaha la-talinta 14 North Strategies oo ka shaqeeyay falanqeeye CIA xilligii kala guurka George W. Bush ilaa Barack Obama 2008-09.
Muddada kala-guurka ayaa loo isticmaali jiray xitaa in ka badan – afar bilood inta badan taariikhda Ameerika, sida uu qabo taariikhyahan Russel Riley.
Riley waxa uu isha ku hayey xuskii ugu horraysa ee weedha “kala-guurka madaxweynaha” laga soo bilaabo 1948, isaga oo la hadlaya The Washington Post waxa uu sheegay in geeddi-socodku qaatay muhiimad weyn sanadihii 1960-meeyadii iyada oo laga duulayo “khatarta ku jirta madaxtinimada iyo in kooxdiisu si buuxda ugu diyaar garoobaan maalinta kowaad si ay uga gaashaantaan caqabadaha.”
Dhaqan iyo sharci
Maanta, kala-guurku waa hannaan si heersare ah loo soo agaasimay, laguna maamulo dhaqanka iyo cadaayooyinka lagu dhaqmo iyo sharciyada iyo xeerarka.
“Waa wax aad u badan caadooyinka ay musharixiinta iyo dowladda federaalku sameeyaan,” ayuu yidhi Derek Muller, oo ah borofisar sharciga Notre Dame iyo khabiir ku saabsan kala-guurka madaxweynaha. Qaar ka mid ah caadooyinka ayaa si weyn astaan u ah.
Madaxweyne Harry Truman ayaa lagu tiriyaa inuu ku dhiirigelinayey dhaqankan isaga oo ku martiqaaday Dwight Eisenhower, oo ah siyaasi qadhaadh ahaa, Aqalka Cad ka dib guushii Eisenhower ee 1952. Tusaalaha waxaa raacay madaxweyne kasta tan iyo wakhtigaa, marka laga reebo Trump oo aan sidaa samayn ka dib guuldaradii 2020.
Dhaqamada kale ayaa aad u sii badanaya, laakiin Xeerka Kala-guurka Madaxweynaha ee 1963 , oo la cusbooneysiiyay sannadihii la soo dhaafay, ayaa si rasmi ah u dejinaya qaar ka mid ah hababka iyo hababka loogu talagalay wareejinta nabdoon ee awoodda.
Waxaa ka mid ah: Lix bilood ka hor doorashada, madaxweynuhu waxa uu soo dhisaa gole isku-dubbarid oo ku-meel-gaadh ah, halka wakaalad kasta oo federaal ahi ay magacawdo agaasime ku-meel-gaadh ah.
Ilaa Sebtembar 15, madaxda wakaaladu waa inay xidhaan qorshayaasha isku xiga ee shaqaalaha aan shaqayn.
Marka la gaadho Oktoobar 1, Maamulka Adeegyada Guud – mulkiilaha dowladda federaalka – wuxuu heshiis la galaya kooxaha kala guurka ka hor inta aan la siin boos xafiis iyo agab kale.
In kasta oo kuwani ay yihiin kuwo dhowaan lagu soo kordhiyey sharciga, haddana kala dambaynta madaxweynenimada ayaa caado u ahayd inta badan taariikhda Maraykanka. Waxa ka duwanaa madaxweyne Trump oo sidaa aan samayn doorashadii 2020. Trump xilkaa waxa uu diiday inuu guriga cad ku marti qaado madaxweyne Biden oo ka guulaystay xitaa caleema saarkii muu iman doorashada ayuu diiday natiijadeedii inuu aqbalo.
Biden waxa uu Trump ku qaabilay Aqalka Cad, waxaana uu ballan qaaday xil wareejin fudud.