Sidee loo kariyaa cunto hadii aan la awoodin in la iibsado cuntadii muhiimka u ah qoyska?
Su’aashan ayaa ah mid laga dareemay adduunka oo dhan iyada oo ay dunida soo food saartay yaraanta cuntooyinka muhiimka ah sida bariiska, saliidda cuntada iyo basasha. Taasina waxay sii korodhay markii ay dalalku xannibaado ku soo rogeen cunnada ay dhoofiyaan si ay uga ilaaliyaan sahaydooda oo ay uga badbaadiyaan saameynta isku dhafan ee dagaalka Ukraine, khatarta El Nino ee wax soo saarka cuntada iyo kordhinta dhaawaca isbeddelka cimilada.
Dalal badan oo ay ku jiraan dalalka Bariga Afrika waxay ka mid yihiin dalalka ay saameeyeen dagaalka Ukraine iyo xayiraado ay soo rogeen dalalka wax dhoofiyaa. Tusaale Kenya oo Basasha ka heli jirtay Tanzania, ayey Tanzania xayirtay dhoofintii ka dibna qiimaha ayaa cirka isku shareeray
Caalamka, 41 xayiraadood oo dhoofinta cuntada ah oo ka yimid 19 waddan ayaa dhaqan galaya, waxaanay u dhexeeyaan mamnuucid toos ah iyo canshuur, sida uu sheegay machad madax bannaan.
Hindiya waxay mamnuucday shixnadaha qaar ka mid ah bariiska horaantii sanadkan, taas oo keentay hoos u dhac ku dhawaad shan meelood meel dhoofinta caalamka. Dalka ay jaarka yihiin ee Myanmar, oo ah dalka shanaad ee ugu ganacsiga badan bariiska adduunka, ayaa ka jawaab celiyay isaga oo joojiyay qaar ka mid ah dhoofinta qamadiga sidoo kale.
Hindiya sidoo kale waxay xaddidday shixnadaha basasha ka dib roobab aan hagaagsanayn – oo ay sii huriyeen isbeddelka cimilada oo dalaggayada waxyeello u geystay. Tani waxay ku keentay dalka deriska la ah ee Bangladesh inuu ku yimaado sare u kaca maceeshada ah. Mas’uuliyiinta Bangaladesh waxay ku dadaalayaan inay helaan ilo cusub oo khudaarta ah.
Meel kale, abaar ka dhacday Spain ayaa waxyeello u geysatay soo saarista saliidda saytuunka. Markii iibsadayaasha reer Yurub ay u jeesteen Turkiga, qiimaha saliidda saytuunka ayaa sare uga kacay guud ahaan waddamada Mediterranean-ka, taas oo keentay in maamulka halkaas ku sugan ay xaddidaan dhoofinta. Marooko, oo sidoo kale la tacaaleysa abaar iyo dhulgariirkii dilaaga ahaa ee dhawaan dhacay, ayaa joojisay dhoofinta basasha, baradhada iyo Tamaandhada bishii Febraayo.
Ma aha markii ugu horeysay ee qiimaha cuntadu uu buuq galo. Qiimaha cunnada daruuriga ah sida bariiska iyo sarreenka ayaa in ka badan labanlaabmay 2007-2008, laakiin dunidu waxay lahayd kayd cunto oo ku filan.
Laakiin taas ayaa hoos u dhacday labadii sano ee la soo dhaafay, isbeddelka cimiladuna waxay la macno tahay in sahayda cunnada ay si degdeg ah uga yaraan karto baahida iyo qiimaha kor u kaca, ayuu yidhi Glauber, madaxii hore ee dhaqaalaha ee Waaxda Beeraha ee Maraykanka.
“Waxay ila tahay in isbedbedelka kordhay uu xaqiiqdii yahay midka cusub,” ayuu yidhi.
Qiimaha cuntada adduunka oo dhan, ayay khubaradu sheegeen, in lagu go’aamin doono is-dhexgalka saddex arrimood: sida El Nino u ciyaarayo iyo muddada uu soconayo, haddii cimiladu xumaato ay waxyeello u geysato dalagga oo ay keento xayiraado dhoofinta dheeraad ah, iyo mustaqbalka dagaalka Ruushka ee Ukraine.
Waddamada dagaalku ka dhexeeyo ayaa labaduba ah kuwa ugu badan ee caalamka ka keena qamadiga, shaciga, saliidda gabbaldayaha iyo cunnada kale, gaar ahaan dalalka soo koraya oo qiimaha cuntadu kor u kacday, dadkuna ay gaajo iyo gaajaysan yihiin.
El Nino waa dhacdo dabiici ah oo beddesha qaababka cimilada adduunka oo ay ka dhalan karto cimilo aad u daran, oo u dhexeysa abaaro ilaa fatahaad. Iyadoo saynisyahannadu rumeysan yihiin in isbeddelka cimiladu uu El Nino ka dhigayo mid xooggan, saameyntiisa saxda ah ee wax soo saarka cuntada waa mid aan suurtagal ahayn in la soo ururiyo ilaa ka dib marka ay dhacdo.