Daraasad cusub oo la sameeyay ayaa lagu qiyaasay in ka badan 1 bilyan oo qof adduunka oo dhan ay hadda la nool yihiin cayilka ama Buurnaanta . Dadka buurida leh waxaa loo tixgeliyaa caafimaad ahaan miisaan xad dhaaf ah .
Daraasadan oo lagu daabacay wargeyska The Lancet ee caafimaadka ayaa sheegtay in siddeedii qofba mid ka mid ah uu buuran yahay. Cilmi-baadhayaashu waxay sheegeen in ku dhawaad 43 boqolkiiba dadka qaangaadhka ah ay miisaankoodu xad dhaaf ahaayeen ilaa sanadkii 2022.
Adduunka oo dhan, buurnaanta dadka waaweyn ayaa in ka badan labanlaabmay tan iyo 1990-kii, daraasaddu waxay ogaatay. Dhallinyarada da’doodu u dhaxayso shan ilaa 19, heerka buurnaanta ayaa kordhay afar jeer isla muddadaas.
” Tiro la yaab leh oo dad ah ayaa la nool Buurisa/cayilka,” ayuu yidhi qoraaga hormuudka ka ah daraasadda, Majid Ezzati, kaas oo bare ka ah Imperial College London.
Cayilka daran wuxuu si xoog leh ugu xidhan yahay liis dheer oo dhibaatooyin caafimaad ah iyo dhimasho hore.
Cilmi-baadhayaashu waxay adeegsadeen xog laga helay in ka badan 3,600 oo daraasado dadweyne ah oo ay ku lug leeyihiin 222 milyan oo qof, Lancet ayaa werisay. Daraasadu waxay “cabbirtay dhererka iyo miisaanka shaybaarada wakiillada ee dadweynaha,”.
Hay’adda caafimaadka adduunka ee WHO ayaa bayaan ay soo saartay ku sheegtay inay xogta la wadaagtay cilmi-baadhayaal kale oo caalami ah oo ay ka caawisay abuuritaanka warbixinta.
Agaasimaha guud ee WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus ayaa sheegay in daraasaddu ay aqoonsanayso “muhiimadda ay leedahay ka hortagga iyo maaraynta buurnaanta laga bilaabo nolosha hore ilaa qaangaadhka.”
WHO waxay xustay in kulan weynihii Caafimaadka Adduunka ee 2022, waddamada xubnaha ka ah ay isku raaceen qorshe hay’ad ah oo lagula dagaallamayo buurnaanta. Ilaa hadda, 31 dawladood ayaa hadda qaatay si loo yareeyo cayilka iyaga oo fulinaya yoolalkii qorshaha.
Kuwaas waxaa ka mid ah tallaabooyin laga doonayo dawladaha si ay u dejiyaan xeerar cusub oo ku saabsan suuqyada cuntada “waxyeellada leh” iyo cabitaannada aan caafimaadka lahayn ee carruurta. Intaa waxaa dheer, dawladuhu waxay higsanayaan inay hagaajiyaan siyaasadaha dugsiga iyo nafaqada. Waxay sidoo kale raadinayaan qiimo dhimis loogu talagalay cuntooyinka caafimaadka leh, si loo kordhiyo wacyiga dadweynaha ee ku saabsan cuntooyinka caafimaadka leh, jimicsiga iyo in la xoojiyo shuruudaha dhaqdhaqaaqa jireed ee dugsiyada.
Kulliyadda Imperial ee Ezzati ayaa sheegtay in heerka buurnida aaun kor u kaceynin dalal badan oo hodan ah. Laakiin si degdeg ah ayey ugu kordhayaan dalalka kale. Waxa uu xusay in dalalka qaar ay ku nool yihiin dad badan oo miisaankoodu hooseeyo, taas oo la micno ah in waddammada ay wajahayaan waxa uu ugu yeedhay “culays labanlaab ah” oo ah dhibaatooyinka nafaqeynta.
Francesco Branca waa madaxa nafaqada ee WHO. Waxa uu u sheegay warfidiyeenka, “Waayadii hore, waxa aanu ka fikiri jirnay buurnida buurnida oo dhibaato ku ah dadka hodanka ah. Cayilku waa mushkilad aduunka haysata.”
Cilmi-baadhistu waxay matashay warbixintii ugu horreysay ee arrintan ku saabsan tan iyo 2017, iyada oo in ka badan 1,500 saynisyahano ah ay ka qaybqaateen. Warbixintaas ayaa lagu qiyaasay in ku dhawaad 774 milyan oo qof oo da’doodu ka weyn tahay shan sano ay la nool yihiin cayil.
Branca iyo Ezzati waxay soo jeediyeen in dawooyinka cayilka cusub ee xoogga leh – sida Ozempic iyo Wegovy – ay noqon karaan qalab waxtar u leh dhimista buurnaanta. Laakiin waxay xuseen in qiimaha iyo helitaanka dawooyinka ay kordhin karaan sinnaan la’aanta.
Dibadbaxyo ka dhashay Madaxweynaha Israa’iil