Itoobiya waa saaxiib adag oo Somaliland u leedahay kobaca kaabayaasha waaweyn
Wareysi: Safiirka Jamhuuriyadda Somaliland ee Itoobiya Md. Cawad-
Addis Ababa (Dawan)- Safiirka JSL ee Itoobiya Md. Maxamed Axmed Maxamuud (Cawad) ayaa sheegay inaan danaha labada dal iyo labada shacab ee Somaliland iyo Itoobiya wadaagaan dhawar erey lagu sheegi Karin.
Safiir Cawad oo wareysi siiyey wargeyska The Ethiopian Herald Salaasadii ayu uku sheegay in xidhiidhka laba geesoodka ah ee Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Federaalka Itoobiya iyo Somaliland ee dhinacyada siyaasadda, dhaqaalaha iyo ganacsiga uu si habsami leh u socdo si ka badan sidii hore.
Marka laga yimaado xidhiidhka ganacsi ee labada dal, sida Dekedda Berbera, Nabadgelyada, iyo waxyaabo kale oo la mid ah. Danjire Cawad ayaa sheegay inay ka go’an siduu xidhiidhka labada dal uu gaadhsiin lahaa heer sare oo la xidhiidha shacab-shacab, dowlad-dowlad iyo dhinacyada kale oo badan mustaqbalka dhow.
Su’aalahii la weydiiyey iyo jawaabaha uu ka bixiyey Danjire Cawad oo wargeyska DAWAN idiin soo turjumay ayaa u dhacay sidan;
Maxay tahay aragtidaada xidhiidhka Itoobiya iyo Somaliland?
Somaliland waxa ay ku socotaa wadadii saxda ahayd iyadoo la gashay heshiisyo laba geesood ah iyo kuwo dhinacyo badan leh wadammo kala duwan. Iyadoo la tixgalinayo arrimaha aan soo sheegnay, Waddamo badan oo gobolka ah iyo bulsho weynta caalamka ayaa markhaati ka ah hanaanka dimuqraadiyadda iyo xasiloonidu dalka Somaliland uga hirgashay. Annaga oo ka duulayna dedaalkayaga iyo iskaashiga xidhiidhka Itoobiya iyo Somaliland waxuu ahaa mid u socda si sax ah. Haddaba, maadaama ay Itoobiya saaxiib adag la tahay Somaliland, dhinaca horumarka, waxaynu ku soconnay wadadii saxda ahayd ee aynu ku gaadhi lahayn heer kastoo lagu sii kordhin karo horumarka labada dal.
Iyadoon la buunbuuninayn, waa sax hadii la yidhaahdo Itoobiya waa saaxiib adag oo Somaliland u leedahay kobaca kaabayaasha waaweyn. dhammaan shacabka reer Somaliland iyadoon loo eegin da’ iyo lab iyo dhedig, waxay garanayaan xaqiiqada dhabta ah ee xidhiidhka labada wadan.
Marka laga soo tago in xoogga la saaro nabad ku wada noolaanshaha dalalka ku xeeran, waxa jira xidhiidh wadashaqeyn wanaagsan oo aan la leenahay dalal kala duwan oo Geeska Afrika ah iyo kuwa kale. Si ka duwan ummadaha kale ee ku xeeran, waligeed may dhicin budhcad-badeed ku sugan badda Somaliland. Daacadnimo haddii loo hadlo, danaha shacabka Somaliland & Itoobiya wadaagaan laguma sheegi karo dhawr eray.
Sida aan ogahay, waanu ku tiirsanahay ganacsiga, dadka-dadka, dhaqanka, iyo arrimaha kale ee waaweyn. Tusaale ahaan, Somaliland waxay haysaa wax dawladda Itoobiya iyo shacabka Itoobiya u baahan yihiin, sidoo kale, Itoobiya waxay haysa waxaanu u baahanahay. Marka laga hadlayo arrimaha ganacsiga, deeqaha waxbarasho, adeegyada caafimaadka, iyo arrimaha kale ee la xidhiidha, halka ugu horeysa ee bulshada Somaliland niyadooda ku soo dhacaysa waa Itoobiya, una doontaan.
Xidhiidhka labada ummadood waa mid qani ah, oo qoto dheer, hadaan caddeeyo hal shay, cidina ma kala saari karto Itoobiya iyo Dekedda Berbera si kastaba ha ahaatee.
Waxa la isla dhex maraya in xidhiidhka Itoobiya & Somaliland ee khuseeya dekedda Berbera ay mugdi ku jirto. Maxaad ka leedahay arrintan?
Maadaama ay Itoobiya tahay dal dad badani ku nool yihiin, hal dekedna aanay ahayn wax ku filan, shaki kuma jiro inay u baahan tahay in ka badan toban dekedood. Waxaan filayaa in Itoobiya ay ka mid tahay wadamada dhaqaalahoodu aadka u kobcayo ee caalamka, dadkeeduna ay gaadhi doonaan laba boqol oo milyan toban ama labaatan sano gudahood. Haddaan u soo laabto dulucda hadalka, waxaynu ku jirnay jawiga maanta inagoo gaadhnay yoolkii la doonayey, iyadoo Dekedda Berbera si heersare ah loo horumariyey. Haddaan ka hadlo, maadaama ay ka mid tahay dekedaha heerka caalami ee Itoobiya ku soo kordhiya marin badeed oo dheeraad ah, waxay door weyn ka ciyaartaa kobcinta ganacsiga wax soo dejinta, abuurista fursado shaqo, iyo toosinta horumarka labada dal si ay u ciyaaraan qayb ka mid ah ganacsiga dheelitiran. Cimilada hadda jirta, ku dhawaad boqolkiiba 95% ee mashruuca Berbera corridor waa la fuliyay. Waxa la filayaa in ay u adeegto hawlo badan oo ay door lama huraan ah ka ciyaarto kobcinta xidhiidhada dhaqaale ee gobolka. Dadka Itoobiya waxay tagi karaan meel kasta oo ay u arkaan in lagu tartamayo Somaliland. Waxaan diyaar u nahay inaan siyaalo kala duwan ugu adeegno Itoobiyaanka. Tarifada cashuurahu waa kuwo la tartamaya dekdedaha jaararka, Dad badan oo Itoobiyaan ah ayaan ku casuumay Somaliland, wax kasta oo ay ku arkeenna way xiiso gelisay.
Waxa weli dhiman dhamaystirka heshiisyada dhinacyada ganacsiga, isu-socodka badeecadaha, gaadiidka iyo tacriifada, qeybta dhismaha kaabayaashu gebagebo ayey ku dhowdahay. Heshiisyada dhiman wakhtiga uugu horeeya ayaa la soo gebagebayn doonaa.
Maxaad ku sifayn lahayd Somaliland marka loo eego nabada iyo xasiloonida?
Somaliland waa dal dimuqraadi ah oo hd iyo jeer si nabadgelyo ah awooda isugu wareejiya, waxa intaa sii dheer oon sheegi karaa inaanu gaadhnay heer nabadgelyo lagu naaloodo cidhif kasta oo Somaliland ah ilaahay mahadii. Tusaale ahaan, marka qofku u socdaalo dalalka reer galbeedka, wax kastoo ku saabsan mawduuca xatooyada iyo fal-dembiyeedyada kale waxaa lagu raadiyaa kamaradaha CCTV. Laakiin marka qofku Somaliland yimaaddo xatooyadda looma raaco ama lagama raadiyo dhinaca kamaradaha CCTV-ga ee ciidan Booliis ah ayaa u taagan xakamaynta xatooyada.
Ummadaha reer galbeedka ilaa hadda heerkan ma gaadhin. Dariiq dheer ayey ku qaadanaysaa gaadhitaanka heerkan. Way naga horumarsan yihiin, laakiin marka dhinacyo kale laga hadlo may gaadhin halka aynu maanta joogno. Waxaan leenahay khibrad aanu la wadaagno iyaga. Waxa kale oo aan ku arkay khibrada Itoobiya. Sidoo kale dhaqanka Itoobiya waa mid ku dhow dhaqankeena.
Maxaa la gudboon in xidhiidhka labada ummadood meel sare la gaadhsiiyo?
Shaki kuma jiro in Itoobiya ay jaar nala tahay. Waa dad walaalo ah. Maadaama aanu Itoobiya xidhiidh wanaagsan la leenahay, waxa aanu ku soconaa jihadii saxda ahayd.
Sidaa si la mid ah labada ummadood waxay leeyihiin xidhiidh ganacsi, dhaqan-dhaqaale, taariikh iyo dad-wadaag. Waxaan fahamsanahay inaan nahay saaxiibka ugu horreeya ee Itoobiya marka la eego ganacsiga iyo amniga.
Ilaa inta xidhiidhka Itoobiya iyo Somaliland uu yahay mid adag, waxa loo baahan yahay in aan culayska saarno isku xidhka dadka iyo dadka si loo soo saaro habab badan oo miro dhal ah oo labada Qaran gaadhsiin kara heerar ka sii sarreeya. Shacabka Somaliland waxay aad u jecel yihiin inay qayb ka noqdaan horumarka Itoobiya. Calaamadaha qaar ayaa muujinaya in Itoobiya ay si degdeg ah u kori doonto mustaqbalka dhow, shaki la’aan.
Maxay yihiin dhinacyada ay Itoobiya iyo Somaliland ka wada shaqayn karaan oo danaha ay wadaagi karaan?
In kasta oo labada ummadood ay haystaan kheyraad aad u tiro badan, haddana weli ma horumarin, balse waxaa jira meelo aan iska kaashan karno. Tusaale ahaan, dhinaca beeraha, warshadaha, Itoobiya waxay leedahay waayo-aragnimo badan, laakiin Somaliland kuma lug yeelato arrimahaas. Marka laga hadlayo ciyaaraha fudud, Itoobiyaanku waa orodyahanno ku wanagsan oo aqoon u leh habka loo maro, taasoo ka caawisa inay gaadhaan yoolka ay hiigsanayaan ee masraxa adduunka. Iyadoo laga duulayo, xaqiiqooyinka sida aan kor ku soo sheegnay waxay noqon doonaan qaar ka mid ah meelaha aan iska kaashan karno.
Haddaan sii faahfaahiyo, waxaan haysanaa wax badan oo aynu u soo bandhigno wadamada Afrika iyo kuwa kaleba. Hogaamiyeyaasha labada waddan waxay yeelan karaa siyaasad ay ku mideeyaan kala duwanaanshaha yoolalka guud.