Hargeyska (Dawan)- Warbaahinta Caalamiga ah ee allafrica ayaa baahisay maqaal uu qoray Professor Michael Walls oo ah khabiir ku takhasusay siyaasadda, horumarinta iyo dhaqaalaha ee Jaamacadda London, kaas oo lagu sheegay wajiga hore ee samahinta shidaalka Somaliland lagu ogaaday in ay ku jirto 30 bilyan oo foosto.
Professor Michael Walls waxa uu sheegay in shidaalka ku jira Somaliland lagu xaqiijiyay sahamin dhawaan la sameeyay, taasina ay kor u qaadayso mawqifka Somaliland ee qadiyadda gooni isu taageeda.
Maqaalkan uu qoray Professor Michael Walls oo ku qornaa luuqada Ingiriisiga oo wargeyska Dawan u turjumay af Soomaali waxay u qorayd sidan “- Shidaalka ku jira Somaliland ayaa lagu xaqiijiyay sahaminta dhawaan la sameeyay. Daah-furkan ayaa kor u qaaday mawqifka ay Somaliland ku sheeganayso in ay ka go’day Soomaaliya inteeda kale, maadaama oo ay awood u leedahay dhaqaale cusub oo soo gala xukuumadda Jamhuuriyadda.
Professor Michael Walls wuxuu ka jawaabay shan su’aalood oo muhiim ah.
Waa maxay awoodda tamarta Somaliland ee Hydrocarbon?
Sannadkii 2020, shirkadda sahanka Seismic ee Norway, TGS, ayaa ku qiyaastay in dooxa Somaliland guud ahaan ay u badan tahay in ay ku jirto kaydka badda ee ilaa 30 bilyan oo foosto, oo leh kayd dheeraad ah oo badda ah, in kasta oo qiyaasaha dhulku ay aad u yar yihiin. Qiimaynta guud Somaliland waxa ay kaydka Somaliland gaadhsiinaysaa heer la mid ah heerka Kazakhstan, taas oo siin doonta aagga kaydka 18-aad ama 19-aad ee ugu weyn caalamka, marka la qiimeeyo 2016-ka.
Xaaladaha Juquraafiga waxay u muuqdaan inay taageerayaan aragtida ah inay suurtogal tahay inay jiraan kayd ganacsi oo macquul ah gobolka. Haddii ay ku dhow yihiin qiyaasaha ilaa hadda lama garanayo heerkan.
Waxa kale oo jira cadaymo muujinaya kaydka badda (badka hoostiisa) ee gobolka, iyo sidoo kale xeebta (dhulka hoostiisa) ee Somaliland.
Waa maxay sababta ay waqti dheer u qaadatay in la helo shidaal?
Helitaankan ayaa lagu soo dalacayaa in uu yahay kii u horeeyay ee Somaliland laga helay balse dhab ahaantii waxa jirtay marar kala duwan oo shidaal go’ay. Seep-ka saliiddu waxa ay dhacdaa marka hawlaha bani’aadamka ee juqraafiyeed ama aan xidhiidh la lahayn ay sababto in saliid “ku dhex gasho” badda ama dhulka. Xaaladahan oo kale, muuqaalka saliidda ayaa si lama filaan ah u dhaca halkii ay ka ahayd natiijada sahaminta ula kac ah. Si aan la yaab lahayn ayaa loogu qaataa caddayn ahaan kayd la taaban karo oo u dhow dusha sare, laakiin had iyo jeer ma tilmaamayso joogitaanka tiro ganacsi ahaan la heli karo.
Shirkadda Genel Energy, oo ah shirkadda sahaminta shidaalka ee UK oo heshiiskan la galay, ayaa ilaa sannadkii 2012 haysatay xuquuqaha sahminta Somaliland. Markaa waxa la helay ma aha gunno lama filaan ah oo ay sheegeen warbixinnada qaarkood.
Horumarka ayaa ahaa mid gaabis ah sababtoo ah Somaliland la’aanta aqoonsi madaxbanaanida caalamiga ah waxay abuurtaa xaalad aan la hubin oo maalgashi la taaban karo. Soomaaliya ayaa weli sheeganeysa madax-banaanideeda Somaliland inkastoo gobolku uu u shaqeynayey si buuxda haddii aan si rasmi ah u madax bannaaneyn tan iyo 1991-kii.
Somaliland waxa xadiday khatarta maalgashi. Waxaana hanjabaadda iyo cabashada Soomaaliya ay xoogga saarayaan khatartaas. Taasi Somaliland kamay hor istaagin inay heshiisyo gasho, balse waxay ka gaabisay hawlihii iyaga hoos yimaada.
Waxa ugu dambeeyay ee laga helay deegaan kale oo Somaliland ka tirsan: Salaxley oo ka tirsan gobolka Maroodi Jeex, kaas oo aan siyaasad ahaan kacsanayn. Tani waxay ka dhigeysaa mid aad u badan in Genel Energy ay awood u yeelan doonto inay horumariso shaqadeeda.
Waa maxay caqabadaha hor yaal?
Hubanti la’aanta ka dhalatay aqoonsi la’aanta caalamiga ah waxay adkeynaysaa in la abaabulo maalgashi ku filan. Shakina kuma jiro in Soomaaliya ay sii ahaan doonto cadaawadda sahaminta iyo soo saarista labadaba.
Sidoo kale, dareenka maxalliga ah ee ku saabsan wadaagga abaal-marinnada maaliyadeed waxay u baahan doonaan in lagu maareeyo taxaddar iyo ka-qaybgal qotodheer oo maxalli ah.
Faallooyinka qaar ayaa soo jeediyay in saliidda cusub ee la helay ay noqon karto mid aad u badan. Laakin kaydku waxa kale oo uu noqon karaa mid xadidan waxana laga yaabaa inay soo bandhigto caqabado farsamo marka la soo saaro. Sidaa darteed waxaa suurtogal ah in qorshayaasha wax-soo-saarku ay ku shaqeeyaan meel u dhow suurtogalnimada maaliyadeed.
Natiijadii u dambaysay ee la helay waxay ka dhalatay shidaal si shil ah loo sii daayay intii lagu jiray qodista biyaha halkii laga heli lahaa sahaminta ula kac ah. Tani waxay caddayn u noqon kartaa kayd muhiim ah oo si fudud loo heli karo, laakiin boog iyo shaqo-joojin sidan oo kale ah ayaa hore uga dhacay Somaliland. Dhul-seismic aad u ballaadhanwaxaa loo baahan doonaa jeexid ka hor inta aan la xaqiijin baaxadda kaydka.”